Hoe vrouwen leiden in tijden van crisis

Wereldwijd leven 600 miljoen vrouwen op maximaal 50 kilometer afstand van een conflictgebied, een aantal dat sinds de jaren 90 meer dan verdubbeld is. Toch worden vrouwen in verhalen vaak als slachtoffer bestempeld of zelfs onzichtbaar gemaakt. Dit staat in de weg van ons begrip van hoe zij een conflict ervaren en actie ondernemen in tijden van crisis. CARE’s rapport “Women in War: Leaders, Responders, and Potential” onderzoekt niet alleen hoe vrouwen conflicten doorstaan, maar laat ook zien hoe we beter kunnen reageren op hun unieke behoeften en uitdagingen.  

In het kort: vrouwen in tijden van conflict

Vrouwen zijn de onbezongen helden in crisissituaties, maar worden vaak over het hoofd gezien in belangrijke processen zoals besluitvorming. Daarom begon CARE in 2020 aan een grootschalig onderzoek naar de rol die vrouwen spelen in tijden van conflict. Door meer dan 13 duizend vrouwen in 15 landen te volgen, hebben we ontdekt dat 91 procent van hen de humanitaire respons binnen hun gemeenschap leidt of er actief aan deelneemt.  

Vrouwen zorgen voor voedsel en onderdak voor mensen die geweld ontvluchten. In tijden van conflict worden ze kostwinners voor hun families. Ze bouwen sterke netwerken om zo verandering waar te maken. 79 procent van de vrouwen werkt actief aan de veiligheid van hun gemeenschap, 71 procent biedt medische zorg en 46 procent zorgt voor meerdere vormen van inkomen zodat zij hun gezin kunnen ondersteunen.  

Vrouwen tonen keer op keer ongelofelijk leiderschap, maar toch is er wereldwijd weinig ruimte voor hun stem. Zo wordt in 95 procent van de media over alle conflicten sinds 2013 geen aandacht besteed aan vrouwen, hun ervaringen en de belangrijke rol die zij spelen. Daarnaast gaat minder dan 0,04 procent van de nieuwsberichten over vrouwelijke leiders.  

Ondanks alle obstakels, uitdagingen en afschuwelijke ervaringen, nemen deze vrouwen de leiding. 2023 was het eerste jaar dat de vrouwen die meededen aan het onderzoek zeiden dat veiligheid één van de drie grootste problemen ter wereld is. Zij hebben te maken met seksueel geweld, het verlies van inkomsten en bestaansmiddelen, en verslechterende gezondheidszorg – wat leidt tot hogere sterftecijfers, zelfs door oorzaken die makkelijk te voorkomen zijn. Dit zijn grote uitdagingen en we moeten ze meer en harder aanpakken.  

“Om deze crisis op te lossen, moeten we beginnen bij het erkennen en waarderen van vrouwelijk leiderschap in tijden van conflict én vrede.”

Vrouwen staan vaak als eerste op om te reageren op een crisis, hun families en gemeenschappen te ondersteunen, en de vrede te herstellen. Ze zijn niet alleen maar slachtoffers. Door hen onzichtbaar te maken of als slachtoffer te behandelen, wordt hun trauma nog groter en in stand gehouden.  

De rol die een vrouw speelt in haar gezin en gemeenschap verandert vaak volledig op het moment dat er een conflict uitbreekt. Ze neemt een leidende rol op zich waarvan niemand had durven dromen dat het voor haar mogelijk was. Ze wordt ook geconfronteerd met de veiligheidsrisico’s die zij en volgende generaties lopen.

Het erkennen en ondersteunen van vrouwelijk leiderschap zorgt ervoor dat iedereen tot betere oplossingen kan komen. Daarom moeten we een omgeving creëren waarin vrouwen zich kunnen ontwikkelen als leiders, de nodige steun krijgen, en veilig hun stem kunnen laten horen. Zolang vrouwen genegeerd worden, kunnen we geen langdurige vrede realiseren.  

We moeten nu handelen. Het aantal vrouwen dat in conflicten leeft is torenhoog. We benoemden eerder al de 600 miljoen vrouwen die op maximaal 50 kilometer afstand van een conflictgebied leven – dat is 15 procent van alle vrouwen wereldwijd. Bovendien is dit aantal meer dan een verdubbeling ten opzichte van de jaren 90. 

Methodologie: hoe heeft CARE dit onderzocht?

Al sinds 2013 richt CARE zich op de ervaring van vrouwen in crisissituaties, te beginnen met het conflict in Syrië. Ons onderzoek onder meer dan 13 duizend vrouwen in 15 landen – Afghanistan, Burkina Faso, Burundi, Colombia, Ethiopië, Haïti, Irak, Mali, Myanmar, Niger, Nigeria, Somalië, Soedan, Syrië en Jemen – schetst een uniek beeld van hoe vrouwen leiding geven in tijden van crisis, wat zij nodig hebben en hoe wij hen het beste kunnen ondersteunen.   

Op basis van enquêtes, diepgaande interviews en data, evenals openbaar beschikbare datasets, biedt dit rapport inzicht in de ervaringen van vrouwen in conflicten. Door hun meningen en verhalen te laten zien benadrukken we hoe belangrijk hun leiderschap is voor gemeenschappen om een crisis te overleven. Sinds 2020 hebben 20 duizend mensen, waaronder 13.785 vrouwen, aan onze enquêtes meegedaan. De openbare datasets en -modellen bestaan uit zowel nationale gegevens over vrouwen in conflicten als nieuwsartikelen en expertise uit andere gepubliceerde bronnen. Het rapport bevat ook een media-analyse van meer dan 7,8 miljoen artikelen die tussen 2013 en 2023 over conflicten wereldwijd zijn gepubliceerd om inzicht te krijgen in de verschillende verhaallijnen. 

Belangrijkste bevindingen: wat hebben we ontdekt?

• Vrouwen nemen de leiding. 91 procent van de vrouwen die CARE sprak zei dat ze actief leiding geven en deelnemen aan groepen en activiteiten binnen de gemeenschap. 79 procent zoekt naar manieren om een veiligere omgeving te creëren. Verder deelt 71 procent actief informatie over gezondheid en richt 60 procent zich op onderwijs.  
• Vrouwen worden niet voorzien in hun basisbehoeften. Levensonderhoud heeft voor vrouwen de hoogste prioriteit. 58 procent van de vrouwen die CARE sprak in conflictgebieden zei dat ze hulp nodig hadden om in hun levensonderhoud te voorzien. 41 procent van de vrouwen benadrukte voedseltekorten als een van de grootste gevolgen van conflict. 
• Seksueel geweld neemt alsmaar toe. In 2021 leefden meer dan 257 miljoen vrouwen in landen waar geregeld of massaal melding werd gemaakt van seksueel geweld gedurende een conflict.  
• Verslechterde gezondheidszorg brengt vrouwen en kinderen in groot gevaar. In 2022 werd één op de vier baby’s geboren binnen 50 kilometer van een conflict. Eén op de twee vrouwen die tijdens haar zwangerschap of bevalling overlijdt, bevindt zich in een conflictgebied. Moedersterfte is minstens 40 keer zo hoog in een instabiele omgeving dan in ontwikkelingslanden.  
• Formeel leiderschap sluit vrouwen vaak buiten, waardoor vrede en welvaart voor iedereen in gevaar komen.  
• Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in verhalen over conflict. Slechts 5 procent van de artikelen over conflicten van de afgelopen tien jaar gaan over de ervaringen van vrouwen. In minder dan 0,3 procent van de artikelen wordt er positief over hen gesproken.  

Wil je meer leren over de rol van vrouwen in tijden van crisis? Blijf dan lezen!